سوپ باله کوسه با طعم انقراض ، جریمه های میلیونی؛ راه چاره بی نتیجه - وبلاگ بهداشت و سلامت

به گزارش وبلاگ بهداشت و سلامت، تصاویری که این روزها مقارن با روز خلیج فارس از شکار چند کوسه ماهی در فضای مجازی منتشر شد، تقریباً هر روز در قسمتی از سواحل جنوبی کشورمان اتفاق می افتد.

به گزارش وبلاگ بهداشت و سلامت به نقل از ایسنا، محسن رضائی عطاقلی پور، مدیرعامل موسسه حفاظت از محیط زیست قشم با بیان اینکه این مؤسسه یک مؤسسه غیردولتی و غیرانتفاعی فعال در حوزه حفاظت از تنوع زیستی خلیج فارس است، اظهار کرد: آب های شمال غرب اقیانوس هند، من جمله خلیج فارس و دریای عمان، زیستگاه بیش از 15٪ از تمام گونه های شناخته شده ماهیان غضروفی در جهان است.

وی ادامه داد: این یعنی 180 گونه از انواع کوسه ماهیان، سفره ماهیان و کمیراها، که بیش از نیمی ازاین گونه ها در لیست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) به عنوان گونه های در معرض خطر طبقه بندی شده اند؛ با این وجود، متأسفانه این منطقه بسیار مهم توسط کشورهایی احاطه شده که بعضی از آن ها، ازجمله ایران، در زمره کشورهایی هستند که بیشترین میزان صید کوسه ماهیان و سفره ماهیان در سرتاسر جهان را بر عهده دارند.

• صید کوسه ماهیان؛ معضلی جهانی

مدیرعامل موسسه حفاظت از محیط زیست قشم با اشاره به اینکه موضوع صید کوسه ماهیان و سفره ماهیان مسئله ای تنها مربوط به کشور ایران نبوده و متأسفانه این موضوع هم اکنون در سراسر جهان به یک معضل تبدیل شده است، افزود: با این وجود ایران طبق آمار رسمی که به سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (فائو) ارائه داده، در طی تقریباً یک دهه بیش از 180 هزار تن از انواع کوسه ماهیان و سفره ماهیان را در آب های خلیج فارس و دریای عمان صید نموده است. این آمار، کشور ما را در بین 26 کشوری قرار می دهد که بیشترین سهم صید کوسه ماهیان و سفره ماهیان در سراسر جهان را بر عهده دارند.

وی ادامه داد: برخلاف ماهیان استخوانی که تخم گذار بوده و در هر بار زادآوری تعداد زیادی تخم فراوری می نمایند، اغلب ماهیان غضروفی زنده زا هستند و در هر بار زادآوری تنها تعداد انگشت شماری بچه به جهان می آورند. حتی آن هایی که تخم گذار هستند، هر بار تنها تعداد محدودی تخم می گذارند. لذا جمعیت کوسه ماهیان و سفره ماهیان آهنگ رشد مختصری نسبت به بسیاری از آبزیان دیگر دارد و این باعث می گردد صید بی رویه تأثیر بسیار مخربی بر روی جمعیت آن ها بگذارد.

• سوپ باله کوسه با طعم انقراض!

این فعال زیست محیطی در مورد نحوه صید ماهیان غضروفی در جنوب ایران اعلام کرد: همانند سایر نقاط جهان، صید سفره ماهیان و کوسه ماهیان در ایران به دو صورت صید هدف و صید ضمنی صورت می گیرد. صید هدف کوسه ماهی ها و بعضی از سفره ماهی ها (همانند بعضی از wedgefish ها که در بین صیادان جنوب کشور با نام سوس شناخته می شوند) غالباً با هدف صادرات و مشارکت در تجارت باله کوسه صورت می پذیرد.

رضائی عطاقلی پور افزود: باله های پشتی و دمی این ماهیان معمولاً به شکل غیرقانونی به کشورهای عربی و ازآنجا به هنگ کنگ صادر می گردد تا برای تهیه غذایی گران قیمت موسوم به سوپ باله کوسه استفاده شوند. جهتهای این تجارت غیرقانونی و گردش مالی آن هنوز به شکل کاملی در کشورمان مطالعه و کمی نشده است، اما فائو در گزارشی در سال 2009 میلادی عنوان نموده که باله های کوسه قاچاق شده از ایران به کشور امارات متحده عربی با قیمتی بین 4 تا 40 دلار آمریکا به ازای هر کیلو، بسته به اندازه و کیفیت باله ها، معامله می گردد.

وی توضیح داد: در کنار موضوع تجارت باله کوسه، گوشت کوسه ماهی ها و سفره ماهی ها نیز در طول نوار ساحلی جنوبی کشور به صورت خشک شده و همچنین برای تهیه غذاهایی همچون پودنی (غذایی که با گوشت انواع کوسه های کوچک همچون کوسه خاکستری بینی باریک، کوسه شیری، کوسه چانه سفید و کوسه پوزه محکم) تهیه می گردد و همچنین تهیه حلیم سفره ماهی استفاده می گردد.

• صید ضمنی، خطری عظیم تر برای گونه های در حال انقراض

این فعال زیست محیطی مطرح نمود: شکل دیگر صید این آبزیان در معرض خطر انقراض صید ضمنی آن هاست؛ بدین معنی که صیاد به دنبال صید آبزیان دیگر به دریا می رود اما در تور یا قلاب خود به طور اتفاقی انواع کوسه ماهیان و سفره ماهیان را نیز صید می نماید.

رضائی عطاقلی پور ادامه داد: صید ضمنی این ماهیان خطر به مراتب عظیم تری را برای جمعیت هایشان ایجاد می نماید، چراکه وقتی یک گونه آبزی به عنوان صید هدف صید می گردد، نهادهای ذی ربط می توانند با تنظیم بازار و کنترل زنجیره ارزش فراوری محصولات، جهتهای تجارت و میزان صید آن را کنترل نمایند. اما بعضی کوسه ماهیان و تقریباً اغلب سفره ماهیان دارای ارزش تجاری نیستند و وقتی به مقدار زیاد در تورهای صیادی گرفتار می شوند صیادان آن ها را دور می ریزند.

وی گفت: صید ضمنی نه تنها سهم بیشتری از صید این ماهیان در معرض خطر انقراض را نسبت به صید هدف در بر می گیرد، بلکه آمار دقیقی هم از آن در دست نیست و همچنین نمی توان با مهندسی زنجیره ارزش محصولات شیلاتی میزان صید آن را کنترل کرد.

• انگشت اتهام به سمت صیادان صید ترال یا روش های مدیریت صید

مدیرعامل موسسه حفاظت از محیط زیست قشم در پاسخ به این سؤال که آیا صید ترال تهدیدی برای گونه های کمیاب و در حال انقراض خلیج فارس محسوب می گردد یا خیر، گفت: البته که صید ترال، به ویژه ترال کف، یکی از مخرب ترین شیوه های صیادی است؛ زیرا نه تنها به طور غیرانتخابی تمام آب زیان را در مقطعی از عمق، صید می نماید بلکه عملاً با شخم زدن بستر دریا زیستگاه های کف را که بخش اعظمی از حیات دریا بدان وابسته است، تخریب می نماید. اما بااین وجود ما نباید انگشت اتهام خود را به سمت یک روش خاص از صید یا صرفاً به سمت قشر صیادان بگیریم.

رضائی عطاقلی پور با تأکید بر اینکه صیادی، معیشت هزاران نفر از هم وطنانمان در طول سواحل جنوبی و شمالی کشورمان را تأمین می نماید، اظهار کرد: حذف کامل صید و یا به حداقل رساندن و محدود کردن آن به چند روش صیادی خاص که کمترین آسیب را به تنوع زیستی دریا می رسانند (همانند صید با قلاب) حالت ایده آلی است که البته دور از دسترس نبوده و بسیاری از کشورهای جهان توانسته اند کم وبیش به آن برسند، یا لااقل به خوبی در آن جهت گام بردارند. اما در کنار آن باید به دنبال روش های معیشتی جایگزین و حامی محیط زیستی برای آن دسته از صیادان که قرار است پیشه صیادی را کنار بگذارند فراهم کنیم.

وی افزود: قطعاً اگر زیرساخت های لازم و مشاغل جدید و ایمن تر فراهم شوند هیچ کس حاضر نیست با مسائل و خطرات فراوان دست وپنجه نرم کند، پا به دریا بگذارد و ساعت ها یا گاهی روزها دور از خانواده پی کسب صیدی باشد که روزبه روز مقدار آن کمتر می گردد و هیچ تضمینی برای به دست آوردنش نیست. بدون فراهم کردن چنین زیرساخت هایی، نمی توانیم صیادی را که معیشتش به صیادی گره خورده، سرزنش کنیم که چرا یک گونه در معرض خطر انقراض را صید نموده است، این به هیچ وجه عادلانه نیست.

مدیرعامل موسسه حفاظت از محیط زیست قشم توضیح داد: حتی تحت فشار قرار دادن جامعه محلی با قانون های منع نماینده کارساز نیست و می بینیم که همواره تخلف صورت می گیرد، مخصوصاً در حوزه دریا که غیرقابل کنترل تر است.

وی ادامه داد: صیادی غیرقانونی، گزارش نشده و تنظیم نشده (IUU fishing) در همه جای جهان بخش مهمی از میزان کل صید کشورها را به خود اختصاص می دهد، بااین وجود آمار دقیقی از میزان آن در دسترس نبوده و کشور ما نیز از این موضوع مستثنا نیست.

این فعال زیست محیطی گفت: صیادهای غیرمجاز به صورت شبانه روزی در خلیج فارس و دریای عمان در حال صید هستند و آمار صیدشان هیچ گاه توسط مراجع دولتی به سازمان های بین المللی گزارش نمی گردد. باید این واقعیت را پذیرفته و راهکاری برای آن پیدا کنیم که وابسته به استفاده از روش های دقیق علمی و فنی باشد.

• جریمه های میلیونی، راهکار بی نتیجه بحران صید کوسه ماهیان

رضائی عطاقلی پور بیان در پاسخ به این سؤال که آیا وضع قوانین مربوط به اخذ جریمه می تواند جلوی بحران صید کوسه ماهیان را بگیرد یا خیر، گفت: طبق آنچه در ردیف یک، رده آبزیان و سخت پوستان در جدول مربوط به بند چ قانون شکار و صید مصوب شده، جریمه مشخص شده برای صید کوسه ماهیان مبلغ 30 میلیون تومان است.

وی اظهار کرد: طبق آمار رسمی اعلام شده از طرف ایران به فائو در بین سال های 1997 تا 2013 میلادی (یعنی مدت 16 سال) بیش از 180 هزار تن کوسه ماهی از آب های جنوبی ایران صید شده است. این آمار قطعاً نمی تواند میزان صید غیرمجاز را در بر بگیرد، ضمن اینکه این آمار تنها متعلق به صید کوسه ماهیان بوده و مقدار صید سفره ماهیان از آن حذف شده است.

مدیرعامل موسسه حفاظت از محیط زیست قشم ادامه داد: اما اگر خوش بین باشیم و فرض کنیم این مقدار کل صید است و با تصوری محال هر کوسه ماهی در این آمار به طور متوسط 100 کیلوگرم وزن داشته، بااینکه می دانیم کوسه هایی با چنین وزنی بسیار به ندرت در طبیعت دیده و صید می شوند؛ در طی این مدت بیش از یک میلیون و 800 هزار کوسه ماهی صید شده که اگر آن را در مقدار جریمه مشخص شده برای صید هر کوسه ماهی ضرب کنیم، مبلغ جریمه معادل حدود 54 تریلیون تومان خواهد بود که باید توسط دولت از صیادانی وصول می شده که مسئول صید این مقدار کوسه ماهی بوده اند اما طبیعتاً هیچ گاه چنین اتفاقی نیفتاده و عملاً وضع قانون و مشخص جریمه بی نتیجه مانده! و این تنها مثالی از قوانین مربوط به صید کوسه ماهیان در سطح ملی است.

رضائی عطاقلی پور افزود: در سطح بین المللی نیز ایران عضو کنوانسیون تجارت بین المللی گونه های در معرض خطر گیاهان و حیوانات (CITES)، کنوانسیون حفاظت از گونه های مهاجر وحشی (CMS) و کمیته صید تن ماهیان اقیانوس هند (IOTC) است که هر یک قوانین و دستورالعمل هایی خود را برای مدیریت صید و تجارت انواع کوسه ماهیان و سفره ماهیان دارند و طبیعتاً ایران با عضویت در این معاهدات اجرای آن ها را پذیرفته است.

وی در مورد راه کارهای ممکن برای مدیریت صید و تجارت ماهیان غضروفی افزود: در این خصوص روش های مؤثری وجود دارند که آزموده شده و جواب گرفته اند؛ ازاین رو ما نیازمند اتکا به دانش متخصصین و مدیریت صحیح هستیم تا بتوانیم معضل صید گونه های در معرض خطر انقراض در خلیج همواره فارسمان را حل کنیم.

• گردشگری و آبزی پروری؛ جایگزینی مناسب برای صیادی

این فعال زیست محیطی وی کاهش میزان فعالیت های صید و صیادی همگام با جایگزین کردن مشاغل جایگزین برای صیادان را یکی از راه های مؤثر در مدیریت صید و تجارت ماهیان غضروفی مطرح نمود و افزود: سواحل جنوب کشور ما مملو از زیبایی ها و جاذبه های طبیعی است که می تواند زمینه مناسبی برای توسعه گردشگری مسئولانه باشد و به طور مستقیم و غیرمستقیم مشاغل زیادی را برای جوامع محلی به وجود آورد.

رضائی عطاقلی پور با اشاره به اینکه آبزی پروری گزینه دیگری است که کشورها برای رونق فعالیت های شیلاتی و به عنوان جایگزین مناسبی برای صید و صیادی انتخاب نموده اند، مطرح نمود: هر روشی که استفاده می گردد باید همراه با مطالعه باشد تا زیان های دیگری را به منابع طبیعی وارد نکند. برای مثال استخرهای پرورش میگو در جزیره قشم که بعضی از ژئوسایت های تنها ژئوپارک کشورمان را تحت تأثیر قرار داد، یکی از کارهای بدون مطالعه ای بود که در این زمینه صورت گرفت و این در حالی است که معیشت تعداد زیادی از مردم جزیره قشم به این ژئوسایت ها وابسته است.

وی ادامه داد: مثال دیگر اینکه اگرچه ما در یک کشور خشک با منابع محدود آب شیرین زندگی می کنیم، اما در فراوری گونه سردابی آب شیرین همچون قزل آلا سرمایه گذاری نموده و به یکی از پیروز ترین کشورهای فراورینماینده قزل آلا در جهان تبدیل شده ایم درحالی که در بخش آبزی پروی دریایی باوجود ظرفیت های فراوان موجود هنوز حرف چندانی برای گفتن نداریم.

این فعال زیست محیطی گفت: درست است که تکثیر آبزیان دریایی به مراتب سخت تر از آبزیان آب شیرین است، اما تجربه های گذشته نشان داده اند، هر زمان به نیروی کار جوان و متخصص اعتماد نموده و زیرساخت های لازم را در اختیارشان قرار داده ایم غیرممکن ها را ممکن ساخته اند. تکثیر و پرورش پیروز و اصولی آبزیان دریایی به شکلی پایدار از مهار کردن انرژی هسته ای یا فرستادن ماهواره به فضا سخت تر نیست. اگر ما از عهده آن کارها برآمدیم، از عهده این نیز برخواهیم آمد.

• مدیریت روش های صید با ایجاد تغییرات ساده در ادوات صیادی

رضائی عطاقلی پور راه دیگر کنترل میزان صید کوسه ماهیان و سفره ماهیان در آب های جنوبی کشورمان را مدیریت روش های صید دانست و اعلام کرد: نمی توان صید ترال یا هریک از روش های دیگر صید را به یک باره حذف کرد اما امروزه در بسیاری از نقاط جهان با ایجاد تغییرات ساده در تورها و ادوات صیادی از به دام افتادن گونه های در معرض خطر دریایی جلوگیری به عمل می آید.

وی افزود: برای مثال دستگاه هایی را در میانه تور ترال تعبیه می نمایند تا گونه های در معرض انقراض مانند لاک پشت های دریایی، کوسه ماهی ها و سفره ماهیان را از تور خارج کند. اتفاقاً صیادان از این روش ها استقبال می نمایند. صیادی که برای صید میگو توسط تور ترال به دریا می رود دوست دارد تورش پر از میگو گردد و نه انواع سفره ماهی هایی که اگرچه ارزش تجاری و مالی ندارند، اما اغلب در معرض خطر انقراض قرارگرفته اند و همچنین ازلحاظ اکولوژیکی دارای ارزش بسیاری هستند.

مدیرعامل موسسه حفاظت از محیط زیست قشم اظهار کرد: امروزه به یاری فناوری، دستگاه های ساخته شده که با اتصال به ادوات صیادی و ارسال پالس های الکتریکی و فیلدهای مغناطیسی که تنها توسط گروه خاصی از آبزیان قابل درک هستند آن ها را از اطراف تور فراری می دهند. استفاده از این روش هم اکنون در بعضی نقاط جهان برای دور کردن سفره ماهی ها و کوسه ماهی ها از ادوات صیادی همچون لانگ لاین (قلاب های طویل)، تور گیل نت (گوشگیر) و تور ترال با پیروزیت عمل نموده اند.

• اره ماهیان و کوسه نهنگ ها، ساکنان منقرض شده خلیج فارس

رضائی عطاقلی پور با بیان اینکه صید ماهیان غضروفی در آب های جنوبی کشورمان پیشینه ای تاریخی دارد، توضیح داد: اگر به زودی اقدامی جدی برای حفاظت از این آبزیان منحصربه فرد نکنیم خیلی زود آن ها را از دست خواهیم داد. هم اکنون بعضی از گونه های منحصربه فرد غضروف ماهیان برای همواره در آب های جنوبی ما منقرض شده اند و شرایط بعضی گونه های دیگر در شرایط بحرانی قرار گرفته است.

وی ادامه داد: به عنوان مثال سه گونه از اره ماهیان، که آن ها را به عنوان در معرض خطرترین ماهیان دریایی در کل جهان می شناسیم، تا چند دهه گذشته در آب های جنوبی کشورمان مشاهده می شدند، اما هم اکنون در این منطقه از جهان به کلی منقرض شده اند. بعضی از این اره ماهیان تا حدود هفت متر رشد می نموده اند و پوزه اره مانند آن ها طولی بیش از یک متر داشته و تنها دلیل صید این ماهی ها استفاده از پوزه اره مانندشان به عنوان ابزار دکوری بوده و هنوز می توان در خانه های صیادان قدیمی اره های بی روح این آبزیان شگفت انگیز را مشاهده کرد که بر روی دیوار آویزان شده اند و این در حالی است که دیگر ما و نسل های آینده مان هیچ گاه نخواهیم توانست این موجودات شگفت انگیز را در آب های خلیج فارس ببینیم.

این فعال زیست محیطی گفت: یکی دیگر از گونه های منحصربه فردی که زمانی به فراوانی در جنوب ایران یافت می شد کوسه نهنگ است که در میان مردم جنوب با نام کولی کر (به معنی کوسه کَر) شناخته می گردد. این ماهی به عنوان عظیم ترین ماهی زنده جهان شناخته می گردد که طول آن گاهی به بیش از 20 متر نیز می رسد.

رضائی عطاقلی پور افزود: در مستند صید کولی کر به کارگردانی حمیدرضا احمدی لاری که در سال 1354 تا 1355در بندر سلخ قشم ساخته شده، می بینیم که صیادهای محلی سلخ تنها در چند ساعت دریانوردی، دو کوسه نهنگ غول پیکر را صید می کردند. تنها دلیل صید این عظیم ترین ماهی جهان جدا کردن کبد آن برای تهیه روغن کوسه بوده است. امروزه اگرچه هنوز می توانیم جوامع عظیمی از گروه های تغذیه نماینده کوسه نهنگ ها را در آب های جنوبی خلیج فارس همچون آب های اطراف کشور قطر مشاهده کنیم، اما غول دریایی زیبا و منحصربه فرد در آب های جنوبی ایران اکنون به ندرت مشاهده می گردد.

• گونه های دریایی؛ مغفول مانده از حساسیت های زیست محیطی

وی افزود: نکته مهم در مورد حفاظت از گونه های دریایی این است که چون ما انسان ها ارتباط نزدیکی با محیط دریا نداریم، جامعه از شرایط تنوع زیستی شگفت انگیز آن خبر ندارد و به ندرت نسبت به آن حساس می گردد.

مدیرعامل موسسه حفاظت از محیط زیست قشم گفت: امروزه به لطف فعالین حوزه حیات وحش خشکی، جامعه نسبت به آن بسیار مطلع شده، برای مثال ما می دانیم که در ایران چهار گربه سان عظیم داشته ایم که اکنون دو عدد از آن ها (شیر ایرانی و ببر هیرکانی) را از دست داده ایم. و یا می دانیم شرایط یوزپلنگ آسیایی بحرانی است و پلنگ ایرانی نیز در شرایط در معرض خطر قرار گرفته است. به گونه ای که اگر مثلاً یک پلنگ، یوز یا خرس شکار گردد، در جاده تصادف کند یا مورد آزار و اذیت قرار بگیرد بلافاصله جامعه به آن واکنش می دهد.

رضائی عطاقلی پور ادامه داد: اما چند درصد از مردم می دانند شکارچیانی باستانی، متعلق به زمانی حتی پیش از حضور دایناسورها بر روی کره زمین، در خلیج فارس وجود دارند که اگر فرصت رشد کردن پیدا نمایند گاهی آن قدر عظیم می شوند که به زحمت می توان آن ها را پشت یک کامیون جا داد؟ چند نفر می دانند چندگونه از این آبزیان شگفت انگیز هم اکنون برای همواره در سواحل جنوبی کشورمان منقرض شده اند و چه تعداد اگر فکری به حال آن ها نکنیم به زودی منقرض خواهند شد؟

وی گفت: تصاویری که این روزها مقارن با روز خلیج فارس از شکار چند کوسه ماهی در فضای مجازی منتشر شد، تقریباً هرروز در قسمتی از سواحل جنوبی کشورمان اتفاق می افتد. کافی است در اینستاگرام کلیدواژه هایی همچون #کوسه، #سفره ماهی، #پو و یا #کولی را جستجو کنید تا به مثال های بی شماری بربخورید و زمانی که همه آن تصاویر دل خراش را نظاره می کنید به این فکر کنید که 99٪ صیادان ازآنچه صید می نمایند عکس نمی گیرند و در شبکه های اجتماعی نمی گذارند.

• خلیج فارس بدون میراث طبیعی اش ارزشی برای افتخار نخواهد داشت

این فعال زیست محیطی اظهار کرد: خلیج فارس هم بخشی از سرزمین ماست، ما آن را فارس می نامیم و نسبت به فارس بودنش تعصب داریم اما باید بدانیم بدون میراث طبیعی اش دیگر ارزشی نخواهد داشت تا بدان افتخار کنیم.

رضائی عطاقلی پور افزود: همان طور که جنگل های هیرکانی بدون ببر و دامنه های زاگرس بدون شیر چیزی کم دارد، خلیج فارس نیز بدون کوسه ماهیان و سفره ماهیانش چیزی کم خواهد داشت. باید مواظب ببرها و شیرهای خلیج فارس نیز باشیم. ازنظر من هنوز دیر نشده و با یک اقدام همه جانبه و مشارکت بین نهادهای دولتی، دانشگاهیان، سازمان های مردم نهاد و مهم تر از همه جوامع محلی می توانیم تنوع زیستی خلیج همواره فارس، این میراث ملی گران بها را نجات دهیم.